Şüpheli çocuk ölümlerini önlemek için neler yapılabilir?

TBMM Çocuk Ölümlerini Araştırma Komisyonu, Rabia Naz Vatan başta olmak üzere şüpheli çocuk ölümlerinin araştırılması ve bu konuda alınması gereken tedbirlerin belirlenmesi amacıyla kuruldu. 23 Ekim 2019 tarihinde çalışmalarına başlayan Komisyon bir rapor hazırladı.

Raporda, Komisyon Başkanı Cengiz Aydoğdu'nun "Komisyon raporumuzda yer alan tedbirlerin önümüzdeki süreçte çocuk ölümlerinde azalma sağlamasını umuyoruz" sözlerine yer verildi.

Önlenebilir çocuk ölümlerinin altında yatan sebepler

Rapora göre, yapılan çalışmalar çocuk ölümlerinin önemli bir kısmının önlenebilir nedenlere bağlı gerçekleştiğini gösteriyor. Önlenebilir çocuk ölümlerinin altında yatan çeşitli sebepler bulunuyor.

Bunlardan bazıları bilgisizlik, ebeveyn olmak için yeterli özelliklere sahip olamama, çeşitli nedenlerle çocuğun bağışıklamadan ya da hastalık başlangıcında uygulanabilecek tedavilerden yoksun kalması, çocuk ihmal ve istismarı, çocuğu korumakla yükümlü kurum ve kuruluşların kendi içlerinde oturmuş bir sistemlerinin olmaması ve aralarında gelişmiş bir ağ bulunmaması.

"Tüm ani ve beklenmedik ölümler şüpheli kabul edilmeli"

Raporda, yetişkin veya çocuklarda tüm ani ve beklenmedik ölümlerin şüpheli kabul edilerek araştırılmaya başlanması öneriliyor. Ölümün görünür nedeni hastalık, kaza, doğal sebepler vs. olsa da söz konusu çocuk olduğunda mutlaka çok detaylı araştırılmalı ve raporlanmalı.

Çocuk ölümlerinde izlenen adli ve idari süreçlerin de anlatıldığı raporda, bebek ve çocuk ölümlerini azaltma çalışmalarına da yer veriliyor.

TÜİK verilerine göre, 2019 yılı çocuk nüfusu 22 milyon 876 bin 758. Aynı yıl herhangi bir şekilde hayatını kaybeden çocuk sayısı ise 2 bin 440. Geçmiş yıllarda hayatını kaybeden çocuk sayılarını tabloda inceleyebilirsiniz.

Çocuk ölümlerinde medya etkisi

Rapora göre, şiddet sahneleri çocuk gelişimini olumsuz etkiliyor. Ergenlik dönemine kadar televizyonda 200 bin şiddet sahnesi izleniyor. Şiddetin sıkça gösterildiği dizilerde, şiddet, izleyiciler tarafından bir süre sonra kanıksanıyor. Bu durum da gençlerin ve çocukların gelişiminde olumsuz bir etki yaratıyor. Yapılan araştırma sonuçlarına göre, en çok rahatsız olunan program türü kuşak programları. Onu dizi filmler ve haber programları takip ediyor. 

Şüpheli çocuk ölümlerini önlemek için yapılması gerekenler

Çocuğa şiddetin kabul gördüğü toplumlarda çocuk ihmal-istismarına bağlı çocuk ölümlerinin arttığı biliniyor.

Raporda yer alan bilgilere göre, öncelikle toplumun bilinçlendirilmesi gerekiyor. Medyada şiddeti onaylayan mesajların verilmemesi, okullarda her tür şiddetin yanlış olduğunun öğretilmesi ve gençlerin şiddete başvurmadan sorunlarını çözebilme becerilerinin artırılmasına yönelik programlar uygulanmalı.

"Kızını dövmeyen dizini döver", "Öğretmenin vurduğu yerde gül biter", "Dayak cennetten çıkmadır" gibi ifadelerin kullanılmaması gerekiyor. Şiddet kültürünü besleyecek sözlerden toplum olarak kaçınılmalı. 

[Grafik: Nursel Cobuloğlu, Hafize Yurt]

Aileler bilinçlendirilmeli

Şüpheli çocuk ölümlerini önlemek için yapılması gerekenlerin arasında ailelerin bilinçlendirilmesi de var. Ailelerin konuyla ilgili bilinç düzeyinin artırılmasının, çocukların sorunlarını fark etme ve uygun ele alma becerilerinin geliştirilmesinin fiziksel-duygusal ihmal ve istismar riskini azalttığı biliniyor.

Bu nedenle ailelerin ihmal ve istismarın ne olduğu, nelere yol açabileceği, uygun çocuk yetiştirme ve disiplin tutumlarının nasıl olması gerektiği, çocuklarının kronik hastalıkları, zor mizaçları, dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu, öğrenme güçlüğü, zihinsel/gelişimsel gerilikleri ve engelliliğe bağlı güçlükleri gibi ebeveyne kendini yetersiz hissettiren özellikleri ve bu özelliklere bağlı yaşanan güçlüklerle nasıl baş edilebileceği hakkında eğitim ve/veya destek almaları ihmal-istismar riskini azaltacaktır.

Risk faktörleri değerlendirilmeli

Okullar, sosyal hizmet kurumları, sağlık kurum ve kuruluşları tarafından aile içindeki risk faktörlerinin hızlıca değerlendirilmesi ve takip edilmesi, çocuk koruma önlemlerinin uygulanması, gerekli durumlarda ailelere danışmanlık hizmeti verilmesi, ailelerin eğitime alınması, daha riskli durumlarda ise çocukların kurumlara alınması çocuk koruma açısından oldukça önemli.

Ailelerle iletişime geçilmesi gerektiği durumlarda, aileleri belirleme ve onlara müdahale etme sürecinde dikkat edilmesi gereken bazı unsurlar şu şekilde:

- Aileden iyi bilgi almak, olayın hikayesindeki çelişkileri görebilmek,

- Ailenin zorluklarını fark edebilmek, varsa destek kaynaklarını devreye sokabilmek,

- Ailenin duygularını anlamak ve sürece onları da dahil etmek,

- Aileyi iyi bilgilendirmek,

- Mümkünse aileye kolay ulaşabilecekleri bir iletişim bilgisi vermek.

[Grafik: Nursel Cobuloğlu, Hafize Yurt]

"Çocuklara özel hat kurulmalı"

Çocuk ölümlerinin azaltılmasında kurumlar arası iş birliğinin geliştirilmesi de önemli. Bakanlıklar, sağlık kurum ve kuruluşları, okullar, sosyal hizmet kurumları,
adli birimler bunlardan bazıları. Bu kurumlar arasında iş birliği sağlanamadığında
çocuğun bir kurumda başlayan süreci, diğerinde devam etmediğinde aileyi ve çocuğu takip etmek, desteklemek ve korumak oldukça zorlaşıyor.

Rapordaki öneriler arasında, ALO 183 tüm sosyal desteklerle ilgilendiği için çocuklara özel bir hat kurulması, bunun küçük yaştan itibaren müfredat içine yerleştirilerek çocuklarla paylaşılmasının ihmal ve istismarın engellemesinde faydalı olacağı yer alıyor.

Medya ve kamuoyuyla iletişim

Şüpheli çocuk ölümlerinde medya profesyonellerinin dikkat etmeleri gereken hususlar şu şekilde sıralanabilir:

- Yalnızca ekran başındaki çocuk izleyiciyi zararlı etkiden korumaktan öte, çocukların özne konumunda oldukları haberlerde de çocukların temel haklarının korunmasına özen gösterilmeli.

-Çocuklarla ilgili trajik olaylara ilişkin haberlerde mağdur çocuklarla röportaja yer verilmemelidir.

- Şiddet ya da cinsel istismar mağduru çocuklarla ilgili haber yapılırken mağdurun ve ailesinin kimliği gizli tutulmalıdır.

- Çocuklarla ilgili her türlü istismar haberinde olayın ayrıntılarına yer verilmemelidir.

- Toplumsal şiddet olaylarını haberlere konu ederken, gerilimi artıracak nitelikteki görüntü, yorum ve ifadelerden kaçınılmalıdır.

- Haberlerde, bahse konu vakalara sebep olan faillerin psikolojik rahatsızlıkları ve
madde bağımlılığı gibi rahatsızlıklarının tedavisinin olduğu özellikle vurgulanmalı,
ayrıca bu rahatsızlıkların suçu meşru gösterici nitelikte olmasından da kaçınılmalıdır.

- Özellikle cinayet ve intihar olayları hakkındaki haberlerde okuyucuyu ya da izleyiciyi bu tür davranışlara özendirebilecek yayınlar yapılmamalıdır.

Sanal ortamda dikkat edilmesi gerekenler

Teknolojinin içinde büyüyen çocuklar, kolayca ulaştıkları dijital ortamda şiddet içerikli ya da şiddete özendiren yayınlara maruz kalabiliyor. Bilgisayar oyunları da çocukları ve gençleri şiddete özendirerek kendilerine veya başkalarına zarar vermelerine hatta intihar etmelerine neden olabiliyor.

Sanal ortamda çocukları olumsuz yönde etkileyen zararlı içeriklerin çocuklarda
davranış değişikliğine, suça karışma eğilimine, intihara sebep olma ihtimali göz
önünde bulundurularak, ebeveynlere ve çocuklara yönelik dijital okuryazarlık, internet okuryazarlığı, medya okuryazarlığı ve güvenli internet kullanımı konularında eğitimler düzenlenmelidir.

- Sanal zorbalığın, istismar ve ihmal kadar çocuğu travmatize edici ciddi bir sorun
olduğunun ailelerin ve öğretmenlerin bu soruna eğilmeleri gerektiğinin altı
çizilmelidir.

- Yeni medya içerik üreticileri yayınlarında çocuğun üstün yararını daima göz önünde bulundurmalı bu konuda bilinçlendirilmelidir.

- Dijital oyunların güvenliğinin denetlenmesine yönelik çalışmalar yapılmalıdır.

- Yeni medya yayınlarına ilişkin içerik denetiminde yayınların sunum şekli göz
önünde bulundurularak gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.

Diğer öneriler

- Ev kazaları ve trafik kazaları gibi önlenebilir kazalar için eğitimler yapılmalı, aileler bilgilendirilmeli ve gerekli yasal düzenlemeler yapılmalıdır.

- Çocukların kullandığı sosyal medya siteleri ve çocuk oyunları uzman ekipler tarafından incelenmeli ve denetlenmelidir. Uyuşturucu ve çocuk pornografisi açısından sanal alanda gerekli takipler yapılmalıdır.

- Çocuk istismarı ve ihmali ile akran istismarının çocuğun duygusal gelişimini olumsuz etkileyen sorunlar olduğu gerçeğinden hareketle bu konuda farkındalık sağlanmalı, önlenmesi için eğitim ve bilgilendirme yapılmalıdır.

- Çocuklara temas eden meslek gruplarına şüpheli çocuk ölümleri ile ilgili risk
faktörlerinin anlatılması, ihmal ve istismar şüphesi ile karşılaşıldığında ilgili birimlere ihbar edilmesi gibi hususlarda farkındalık eğitimlerinin verilmelidir.

- Parklar ve bahçeler gibi umuma açık yerlerde çocukların yalnız kalabilecekleri kör noktaların tespiti yapılarak, kurulacak kamera sistemleri ile izlenmesi sağlanmalıdır.

- Sokaklarda ve caddelerdeki kanalizasyon kapakları ile park ve bahçelerde bulunan su kuyularının denetimleri yapılarak eksik, açık ve kırık durumda bulunan rögar kapaklarının ve çukurlarının çocuklara tehlike yaratmaması için kapatılmasının sağlanması gerekmektedir.

-Şüpheli ölümlerin önlenmesi için öncelikle toplumsal cinsiyet eşitliğini teşvik eden bütünlüklü politikaların hayata geçirilmesi sağlanmalıdır.