Eserleriyle kentlerin silüetini oluşturan mimar: Sinan

Osmanlı coğrafyasında inşa ettiği eserlerle mimarlık tarihinin en saygın isimleri arasında yer alan Mimar Sinan, ustalığıyla bugün hala hayranlık uyandırmayı sürdürüyor.

09 Nisan 2023 12:59

1490'da Kayseri'nin Ağırnas köyünde doğan Sinan, Yavuz Sultan Selim döneminde devşirme olarak İstanbul'a getirildi.

Sultan Selim'in Mısır seferine katılarak bölgedeki mimari eserleri tanıma imkanı bulan Sinan, Selçuklu ve Safevi dönemi yapıları kadar antik yapıları da inceleyerek, mimari-şehir ilişkileri ile şehir planlama konusunda birikim kazandı.

Kanuni Sultan Süleyman döneminde ise yeniçeri olan Sinan, Kanuni'nin 1521 Belgrad ve 1522 Rodos seferlerine katıldıktan sonra başarılarıyla hızla yükseldi.

Irakeyn seferi sırasında 1534'te Lütfi Paşa'nın emriyle Tatvan'da 3 kadırga yapan Sinan, bu gemileri top, tüfek gibi silahlarla donatıp idaresini de üstlenerek Safevi birliklerinin durumu hakkında bilgi topladı.

Birçok seferde Kanuni Sultan Süleyman'ın yakınında bulunup hizmet eden, çeşitli rütbeler alan Sinan'ın asıl amacı ise mimarlık yapmaktı.

Lütfi Paşa'nın görevlendirmesiyle 1538'de Karaboğdan (Moldova) seferinde Prut Nehri üzerine 13 günde yaptığı köprüyle Kanuni'nin takdirini kazanarak baş mimarlığa yükselen Sinan, bu olay sonrası Yeniçeri Ocağından ayrılarak kendisini büyük eserler vereceği mimarlığa adadı.

Mimar Sinan, baş mimarlık görevini Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murat döneminde 49 yıl süreyle yaptı.

Mütevazı türbesi pergel görünümlü

Ömrünün son dönemine kadar çalışmalarını sürdüren Mimar Sinan, 1588'de İstanbul'da vefat etti. Yukarıdan bakıldığında pergel görünümündeki türbesi, "şaheseri" olarak nitelendirilen Süleymaniye Külliyesi'nin kenarında yer alıyor.

Adına düzenlenen vakfiyeye göre eşi Mihri Hatun olan Mimar Sinan'ın 3 çocuğu bulunuyor. Bunların kendisi hayattayken şehit olan oğlu Mehmed, diğerlerinin ise Neslihan ve Ümmühan isimlerini taşıyan kızları olduğu biliniyor.

Mimar Sinan, yaklaşık 50 yıllık baş mimarlık serüveninde irili ufaklı yüzlerce yapıyı tasarlayıp inşa ve tamir etti. Sinan, hayatı boyunca 82 cami, 52 mescit, 55 medrese, 7 darülkurra, 20 türbe, 17 imaret, 3 darüşşifa, 6 su yolu, 10 köprü, 20 kervansaray, 36 saray, 8 mahzen ve 48 de hamam olmak üzere 350'den fazla esere imza attı.

Eserleri arasında en fazla cami, mescit ve külliyeler dikkati çekse de Mimar Sinan, köprü ve su kemeri gibi farklı alanlarda da önemli yapılar ortaya koydu.

Devrinin sanat dallarının birçoğu ile yakından ilgilenen Mimar Sinan eserlerinde 16. yüzyıl Osmanlı çini, hat, oymacılık ve tezyinat sanatlarını da bünyesinde barındırdı.

Sinan, mimar başı olduğu sürece sadece cami, külliye ya da köprü inşa etmedi, farklı alanlarda da çalışmalar yaptı, bazı eski yapıları restore etti. Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi'nin ayakta kalması için önemli çalışmalar yapan Sinan, 1573'te buranın kubbesini onararak çevresine takviyeli duvarlar yaptı. Bu, eserin bugünlere sağlam olarak gelmesini sağladı.

Eski ve önemli eserlerin yakınına inşa edilen, onların görünümlerini bozan yapıların yıkılmasıyla ilgili de çalışan Sinan, Zeyrek Camii ile Rumeli Hisarı civarına yapılan bazı ev ve dükkanların yıkımını sağladı. Su yolları, İstanbul caddelerinin genişliği, evlerin yapımı ve lağımların bağlanmasıyla da uğraşan Sinan, sokakların darlığı sebebiyle ortaya çıkan yangınlara müdahale zorluğuna dikkati çekip bu konuda ferman yayınlattı.

Çıraklık, kalfalık ve ustalık eserleri

İmparatorluğun birçok noktasında eserler üreten Mimar Sinan, mimarlıkta kat ettiği aşamaları 3 büyük külliye ile tanımladı.

Sinan, 1548'de tamamladığı Şehzade Camisi'ni "çıraklık eseri", 1557'de tamamladığı Süleymaniye'yi "kalfalık eseri", 1575'te ibadete açılan Selimiye'yi ise "ustalık eseri" olarak nitelendirdi.

Sinan, ortaya koyduğu camiler, külliyeler, köprüler ve diğer eserleriyle imparatorluğun başkenti İstanbul'un silüetini de belirledi. Uzun ömründe çok geniş bir coğrafyada yer alan şehirlere eserleriyle damga vuran Sinan, imparatorluğun başkentini de zenginleştirdi. Araştırmalara göre İstanbul'da 36 cami, 22 mescit, 18 mektep ve medrese, 4 darülkurra ve kitaplık ile 12 hamam inşa etti.

Bazı kaynaklara göre vefat tarihi 9 Nisan "Mimar Sinan'ı Anma ve Mimarlar Günü" olarak belirlenen Sinan, ölüm yıl dönümünde sempozyum, konferans ve çeşitli etkinliklerle anılıyor.

Mimar Sinan'ın İstanbul'da yer alan eserleri şöyle:

Camiler

Ahi Çelebi Camii, Cihangir Camii, Çavuşbaşı Camii, Defterdar Ebul Fazl Camii, Draman Camii, Emir Buhari Camii, Atik Valide Camii, Ferruh Kethuda Camii, Gazi Ahmet Paşa Camii, Kazasker Abdurrahman Çelebi Camii, Hacı Evhad Camii, Hadım İbrahim Paşa Camii, Haseki Sultan Camii, Hoca Hüsrev Ramazan Efendi Camii, Hürrem Çavuş Camii, Kapıağası Mahmud Ağa Camii, Kasım Paşa Camii, Kılıç Ali Paşa Camii, Merkez Efendi Camii, Mihrimah Sultan Camii (Edirnekapı), Mihrimah Sultan Camii (Üsküdar), Molla Çelebi Camii, Muhiddin Çelebi Camii, Nişancı Camii, Odabaşı Camii, Piyale Paşa Camii, Rüstem Paşa Camii, Sinan Paşa Camii, Sokullu Mehmet Paşa Camii, Süleymaniye Camii, Şah Sultan Camii, Şehzade Camii, Şemsi Paşa Camii, Turşucuzade Hüseyin Çelebi Camii, Zal Mahmud Paşa Camii.

Mescitler

Abdi Subaşı Mescidi, Arpacıbaşı (Hayrettin Çelebi) Mescidi, Beyceğiz Mescidi, Çilingirler (Ruznameci Abdi Çelebi) Mescidi, Defterdar Mahmud Efendi Mescidi, Duhanizade Mescidi, Hacegizade Mescidi, Hacı Hamza Mescidi, Hacı Hasan Mescidi, Hacı Paşa Mescidi, İbrahim Paşa Zevcesi Mescidi, İlyaszade Mescidi, Kasap Hacı İvaz Mescidi, Meşeli Mescid, Münzevir Karcı Süleyman Subaşı Mescidi, Pazarbaşı Mescidi, Saray Ağası (Davut Ağa) Mescidi, Sarraf (Savak) Mescidi, Sırmakeş Mescidi, Süleyman Subaşı (Kirazlı) Mescidi, Şeyh Ferhat Mescidi, Üçbaş Mescidi.

Mektep ve medreseler

Abdsüsselam Medresesi, Atik Valide Medresesi, Hacegizade Medresesi, Hacı Evhad Mektebi, Hafız Mustafa Çelebi Mektebi (Taş Mektep), Haseki Hürrem Sultan Medresesi, İbrahim Paşa Medresesi, Kapıağası Cafer Ağa (Soğuk Kuyu) Medresesi, Kapıağası Mahmud Ağa Mektebi, Kılıç Ali Paşa Medresesi, Mihrimah Medresesi (Üsküdar), Mihrimah Mektebi (Üsküdar), Mihrimah Medresesi (Edirnekapı), Nişancı Mehmed Bey Medresesi, Sokullu Mehmed Paşa Medresesi, Süleymaniye Medresesi, Şehzade Medresesi, Şehzade Mektebi.

Türbeler

Ayaz Paşa Medresesi, Barbaros Hayreddin Paşa Türbesi, Büyük Piyale Kasım Paşa Türbesi, Gazi Ahmed Paşa Türbesi, Hacı Paşa Türbesi, Haseki Hürrem Sultan Türbesi, Kanuni Sultan Süleyman Türbesi, Kılıç Ali Paşa Türbesi, Merkez Efendi Türbesi, Rüstem Paşa Türbesi, Siyavuş Paşa Türbesi, Sokullu Mehmet Paşa Türbesi, Sultan Selim Türbesi, Şehzadeler Türbesi, Zal Mahmut Paşa Türbesi.

Darülkurra, kitaplar ve hamamlar

Hüsrev Kethüda Darülkurrası, Merkez Efendi Kitaplığı, Müfdi Sadi Çelebi Darulkurrası, Sokullu Mehmed Paşa Kitaplığı.

Ağa Hamamı, Fındıklı Hamamları, Hacı Evhad Hamamı, Haseki Hürrem Sultan Hamamı, Hüsrev Kethüda Hamamı, Kılıç Ali Paşa Hamamı, Lütfü Paşa Hamamı, Merkez Efendi Hamamı, Mihrimah Hamamı, Valide Sultan Hamamı, Yakup Ağa Hamamı, Yeşil Direk Hamamı.